Polityka

Turcja jest republiką, której ostatnia konstytucja została zatwierdzona przez turecki parlament i przyjęta w ogólnonarodowym referendum pod koniec 1982 r. Głową państwa jest prezydent wybierany przez Wielkie Zgromadzenie Narodowe na siedmioletnią kadencję. Prezydent posiada ważne uprawnienia wykonawcze. Spoczywa na nim ogólna odpowiedzialność za państwo, ma on stać ponad podziałami politycznymi i symbolizować naród. Prezydent mianuje premiera, sędziów, prezesów Banku Centralnego oraz dyrektorów rozgłośni radiowych. Może rozwiązać parlament, ogłosić stan wyjątkowy i wydawać dekrety.

Władza wykonawcza należy do rządu, na którego czele stoi premier. Jak w większości krajów demokracji parlamentarnej, tak w Turcji premierem zostaje przeważnie przewodniczący partii, która uzyskała w parlamencie najwięcej miejsc. Do tego ostatniego należy władza ustawodawcza. Zgromadzenie Narodowe jest jednoizbowe, a wybierają go w wyborach powszechnych (co 5 lat) obywatele, którzy ukończyli 18 lat. Po ostatnich poprawkach w konstytucji (1995) w parlamencie zasiada 550 posłów. Wchodzą do niego partie po uzyskaniu co najmniej 10% głosów.

System partyjny Turcji obejmuje kilka partii o całkiem starym rodowodzie. Naczelne miejsce na dzisiejszej scenie politycznej zajmuje Partia Sprawiedliwości i Rozwoju (AKP), której przywódcą jest premier Recep Tayyip Erdogan. Partia powstała w 1983 r. jako Partia Dobrobytu (RP) i od początku skupiała muzułmańskich fundamentalistów, przeciwników NATO i ogólnie pojętego Zachodu. Popierała ściślejsze więzi z państwami islamskimi i żądała wprowadzenia religii do życia państwowego. Jej przewodniczącym przez wiele lat był Necmettin Erbakan, premier Turcji w okresie 1996 – 97. Z powodu głoszenia jawnie antykemalistowskich haseł został on usunięty z tego stanowiska (przez stróża laickości – armię), a RP rozwiązana. W jej miejsce powstała Partia Cnoty, skupiająca ten sam elektorat, wywodzący się notabene z najuboższych warstw społeczeństwa – szczególnie biednych dzielnic wielkich miast. Partię Cnoty równie szybko zdelegalizowano i nastąpiło kolejne przekształcenie, tym razem w AKP. Aby uniknąć problemów z egzystencją, czyli przetrwać na scenie politycznej i zdobyć władzę, złagodzono kurs fundamentalistyczny, a po osiągnięciu sukcesu w wyborach parlamentarnych w listopadzie 2002 r. doszło nawet do jawnego wyparcia się jakichkolwiek związków z islamem i ogłoszono dążenie do scalenia z Unią Europejską.

Do niedawna pierwsze skrzypce w państwie grała centrolewicowa Partia Demokratycznej Lewicy (DSP) Bulenta Ecevita, która powstała w 1985 r., ale po ostatnich wyborach jej członkowie nie zasiadają nawet w parlamencie. Drugą siłą w Zgromadzeniu Narodowym jest obecnie Partia Ludowo-Republikańska (CHP) założona przez samego Atatiirka w 1923 r. Rozwiązana w 1981 r. i reaktywowana w 1992 r., nie zawsze była stricte lewicowa. W 1995 r. połączyła się z centrolewicową Socjaldemokratyczną Partią Ludową. Na jej czele stoi Deniz Baykal. Partia Ojczyźniana (ANAP), której przewodzi Mesut Yilmaz, została założona w 1983 r. Skupia elementy nacjonalistyczne i konserwatywne, ekonomistów, bankierów i przemysłowców. Jej program popiera wolny rynek, Unię Europejską i jednocześnie ściślejsze więzi ze światem islamskim. Partia Słusznej Drogi (DYP), założona w 1983 r., ma program zbliżony do ANAP i reprezentuje centroprawicę. Opowiada się za prozachodnim i świeckim charakterem państwa. Głównym celem reform gospodarczych jest prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych. Przewodniczącą partii jest była premier, Tansu Ciller.

W Turcji działa jeszcze kilka mniejszych czy większych partii, które jednak nie odgrywają znaczącej roli na scenie politycznej kraju, m.in. dlatego, że aby wejść do parlamentu, trzeba uzyskać 10% głosów, a to zdarza się tylko największym ugrupowaniom. Niedawno rozwiązana HADEP, czyli Ludowa Partia Demokratyczna, prokurdyjska, utworzona w 1994 r„ była wraz z DEHAP (Demokratyczna Partia Ludowa) jedyną legalnie działająca kurdyjską partią w Turcji. Obecnie na scenie pozostała jedynie DE-H AP (utworzona w tym samym roku co HADEP), ale zanosi się, że i ona zostanie wkrótce rozwiązana. Decyzje o rozwiązaniu podejmuje Trybunał Konstytucyjny (oczywiście pod naciskiem rządu), a kroki te tłumaczy współpracą obu partii z PKK, czyli terrorystyczną Partię Pra-eujcych Kurdystanu, czego faktycznie nie można wykluczyć, chociaż zarówno HADEP, jak i DEHAP stanowczo się tego wypierają.