BERGAMA (Pergamon)

Licząca ok. 55 tys. mieszkańców, Bergama leży w malowniczej dolinie rzeki Bakir, nad którą wznosi się wzgórze z ruinami antycznego miasta Pergamon, niegdysiejszej stolicy potężnego państwa Attalidów (III – II w. p.n.e.). Dzisiaj jest to spokojne, rolnicze miasto, nieco na uboczu, do którego w sezonie zaglądają liczni turyści zwabieni pozostałościami po bardzo ważnym antycznym mieście. Tutaj w końcu znajdował się również jeden z siedmiu Kościołów wymienionych w Apokalipsie św. Jana.

Historia

Prowadzone na wzgórzu wykopaliska dowiodły, że to miejsce zamieszkane było już przez przybyszów z Hellady w VIII w. p.n.e. Wiele jest mitów mówiących o powstaniu miasta. Pierwszą jednak historyczną wzmianką o tym miejscu jest ustęp z Anabazy Ksenofonta, gdzie opisuje on odwrót 10 tys. Greków po klęsce, jaką ponieśli niedaleko Kunaksy (w starożytnej Babilonii) pod wodzą króla perskiego Cyrusa. Żołnierze zdołali dojść aż do greckiej kolonii Trapezunt (dzisiejszy Trabzon) położonej nad Morzem Czarnym. Później, w ramach zorganizowanej wyprawy Spartan na Persję, połączyli się z buntownikami właśnie w okolicach Pergamonu. Następnie miasto zapisało się w historii jako miejsce pobytu Heraklesa (nie mylić z mitycznym herosem), syna Aleksandra Wielkiego i perskiej księżniczki. Został on zabity z rozkazu Antypatra, jednego z diadochów (bezpośrednich następców) Aleksandra. Około 300 r. p.n.e. Pergamon, jak i cała Azja Mniejsza, znalazł się pod panowaniem Lizy-macha, innego diadocha rządzącego do tej pory w Tracji.

Po śmierci Lizymacha władcą Pergamonu ogłosił się jego dotychczasowy gubernator – Filetajros. Za jego panowania rozpoczął się szybki i bujny rozkwit miasta, gdyż ten nie szczędził Pergamonowi talentów. Filetajros zmarł w 263 r. p.n.e., przekazawszy wcześniej władzę nad znacznie poszerzonymi już ziemiami państwa swemu bratankowi (którego adoptował) Eumenesowi. Ten doprowadził do całkowitego uwolnienia się Pergamonu spod wpływów innych państw, a przede wszystkim królestwa Seleu-cydów (rozciągającego się od Cylicji poprzez Syrię do Babilonii) założonego niegdyś przez jednego z sukcesorów Aleksandra, Seleukosa I Nikatora. Seleucydzi próbowali opanować ziemie Pergamonu, ale przegrana bitwa z wojskami Eumenesa pod Sar-des przesądziła o zaniechaniu tego zamiaru. Państwo pergameńskie powoli rozszerzało swe granice za panowania następcy Eumenesa, Attalosa I (241 – 197 p.n.e.), który zaczął używać tytułu królewskiego. Syn Attalosa, Eumenes II (zm. 159 r. p.n.e.), tak jak ojciec prowadził politykę prorzymską, co zaowocowało wzrostem potęgi Pergamonu. Kiedy bowiem wódz rzymski Scypion Afrykański ruszył ze swą armią na ziemie Seleucydów, połączył swe siły z Eumenesem i zwyciężył Antiocha III (u niego zresztą przebywał sławetny Hannibal) pod Magnezją w 190 r. p.n.e. W wyniku przegranej Antioch zrzec się musiał wszystkich ziem leżących na północ od gór Taurus, które w znacznej mierze przypadły Eumenesowi II. Przez to terytorium królestwa ogromnie wzrosło, rozciągając się na niemalże całą zachodnią Anatolię od morza Marmara (oprócz królestwa Bitynii) do Morza Śródziemnego.

Za czasów Eumenesa II Pergamon stał się jednym z ważniejszych ośrodków kulturowych i naukowych w ówczesnym świecie. Wtedy to powstała słynna Biblioteka Pergameńska oraz wiele innych wspaniałych budowli zarówno sakralnych, jak i świeckich. Brat i następca Eumenesa, Attalos II (159 – 138 p.n.e.), kontynuował politykę prowadzoną przez ojca i dziadka, czyli stawiał głównie na sojusz z Rzymem. Za jego panowania Pergamon walczył z królestwem Bitymi, odnosząc kilka zwycięstw. Attalos zasłynął przede wszystkim jako wielki budowniczy i mecenas sztuki. Jego następca Attalos III nie zapisał się niczym szczególnym w historii oprócz tego, że pod koniec życia zapisał w testamencie królestwo pergameńskie Rzymowi. W ten sposób Pergamon dołączył do licznych rzymskich prowincji. W czasach tych Pergamon stał się ważnym ośrodkiem handlowym, a jego populacja znacznie wzrosła, osiągając szczyt w II w. (ok. 140 tys. mieszkańców). Wtedy też powstała jedna z ważniejszych budowli Pergamonu – asklepiejon, czyli ośrodek wiedzy medycznej. Miasto rozwijało się jeszcze do III w., będąc centrum administracyjnym, handlowym i kulturalnym, ale był to już czas zmierzchu. We wczesnych czasach chrześcijańskich Pergamon był siedzibą biskupa, a potem, w okresie najazdów arabskich i tureckich, wielokrotnie był niszczony. Już jako małe miasteczko przeżywał – dopóki nie zdobył go Orhan Gazi (1336) – na zmianę oblężenia Seldżuków, krzyżowców, Bizantyjczyków i Osmanów. Turcy nazwali miasteczko Bergamą i pod tą nazwą przetrwało do dziś.