Priene było położone w bardzo dogodnym i niezwykle pięknym miejscu, na zboczu góry Mykale (należy do łańcucha Samsun Daglari), ponad doliną Wielkiego Meandra. Jest ono odmienne od Efezu, ponieważ zachowało swój pierwotny, grecki charakter. W procesie nanoszenia osadów miasto utraciło port, co spowodowało, że w czasach rzymskich było już właściwie bezużyteczne. Dlatego Rzymianie nie przykładali się do nowej zabudowy miasta, pozostawiając oryginalny, grecki charakter większości budowli.

Pierwsi osadnicy pojawili się tu ok. 1000 r. p.n.e., czyli wraz z wielką migracją jońskich Greków (część z nich założyła Efez). Jednak miasto powstało najpierw w dolinie, nad brzegiem morza. Dopiero permanentne zamulanie okolic przez Wielki Meander, a tym samym izolowanie miasta, zmusiło mieszkańców do przeniesienia się na zbocze góry, co nastąpiło ok. 350 r. p.n.e. Nowe miasto zostało skrupulatnie zaplanowane i reprezentuje tzw. model hippodamejski. Słynny Hippodamos z Miletu, żyjący w połowie V w. p.n.e., był pierwszym antycznym urbanistą z prawdziwego zdarzenia. Aby ująć fachowo jego dokonania, należy powiedzieć, iż opracował on plan rozwoju przestrzennego miasta w określonych granicach w postaci krzyżujących się pod kątem prostym ulic, czyli tzw. szachownicy. W wyniku tego wszystkie budowle wpisane w tę siatkę były względem siebie w pewien sposób uporządkowane. Tak wygląda nie tylko Priene, lecz również miasto rodzinne Hippodamosa (Milet), zaplanowane przez niego samego. Jedynym nieregularnym elementem w mieście są okalające je mury, wybudowane zgodnie z topografią terenu.

W czasach hellenistycznych Priene było ważnym miastem należącym do związku jońskiego. Od ok. 190 r. p.n.e. znalazło się pod władaniem Pergamonu, a od 129 r. p.n.e., zgodnie z testamentem Attalosa III, przypadło Rzymowi. Za Rzymian Priene nie odgrywało szczególnej roli, przeżywając szczytowy rozkwit za cesarza Augusta (30 p.n.e. – 14 n.e.). W wyniku zamulania brzegu zaczęło oddalać się morze (podobnie jak w Efezie), co doprowadziło mieszkańców do zaniechania handlu na rzecz rolnictwa. W ten sposób miasto zostało zdegradowane do roli nic nieznaczącej wioski. Ponownie zwrócili na nie uwagę Bizantyńczycy, odnowili nawet stare mury i wybudowali nowe, ale wtedy zdobyli je Turcy (XI w.), którzy osiedli u stóp wzgórza, zakładając późniejsze Gullubahce.

Miejsca, które warto zobaczyć

Po przejściu przez kasy – czynne w godz. 8.30 – 19.30 (poza sezonem do 17.30), wstęp: 2 USD, studenci: 0,4 USD – podążamy ścieżką prowadzącą między murami, aby po schodach wejść do centrum antycznego miasta. Kierując się na zachód, w stronę teatru, mijamy po lewej stronie świątynię Egipskich Bogów. Była ona poświęcona Izydzie, Serapisowi i Anubisowi, a wybudowana została z funduszy egipskich kupców ok. 250 r. p.n.e. Około 100 m dalej, po prawej stronie, znajdują się ruiny teatru, powstałego w 300 r. p.n.e., który w 50 rzędach mógł pomieścić ok. 5000 osób. Reprezentuje, jak większość tutejszych budowli, architekturę hellenistyczną, mimo że został przebudowany (delikatnie) przez Rzymian. Zachowali oni umiar, pozostawiając skene (budynek przylegający do orchestry, czyli półokrągłej sceny) w oryginalnym kształcie. Piętrowy skene był wysoki na 6 m. W pierwszym rzędzie przy scenie marmurowe ławki – siedzenia wyróżniające się zdecydowanie spośród rzędów powyżej przeznaczone były dla nobilów miasta. W teatrze odbywały się nie tylko przedstawienia, ale również zebrania rady miejskiej Priene, na których debatowano o żywotnych interesach miasta. W południowo-zachodnim narożniku zachowały się nawet resztki zegara wodnego, który służył do mierzenia czasu przemówień polityków. Na południe od teatru, po przeciwnej stronie dawnej ulicy, znajdują się ruiny bizantyńskiego kościoła (być może bazyliki). W czasach bizantyńskich Priene było siedzibą biskupa.

Podążając dalej na zachód, dojdziemy do świątyni Ateny Polias, najsłynniejszego zabytku w mieście. Budowlę zaczęto wznosić pomiędzy 350 a 330 r. p.n.e., wg projektu Pyteosa z Halikamasu (dzisiaj Bodrum), tego samego, który wybudował słynne mauzoleum. Świątynię – jak głosi inskrypcja – ufundował Aleksander Wielki, ale nie wiadomo nawet, czy w ogóle przebywał on w mieście. Na pewno był w Efezie i Milecie i może stamtąd, na prośbę mieszkańców Priene, zarządził budowę świątyni na cześć patronki miasta. W każdym razie, świątynia powstawała dwa wieki, a w czasach rzymskich służyła również jako sanktuarium Augusta. Budowla reprezentowała klasyczny porządek joński modelowy dla późniejszych świątyń. Dłuższe boki budynku miały po jedenaście kolumn, a front i ściana tylna po sześć. Pierwszy raz zastosowano w świątyni małoazjatyckiej opislodomos, czyli tylną część za cellą (główna część świątyni z posągiem bóstwa), która służyła przeważnie jako rodzaj skarbca. Budowla miała wysokość prawic 15 m, a w środku stał wielki posąg Ateny. Przed świątynią widać fundamenty dawnego wystawnego ołtarza, którego pozostałości w postaci kawałka reliefu można podziwiać w stambulskim Muzeum Archeologicznym. Na temenos (święty okrąg) składały się świątynia, ołtarz, południowa sioa (portyk) długa na 80 m oraz portal, przez który wchodziło się do kompleksu.