Trabzon – Trapezunt

Liczący ok. 180 tys. mieszkańców Trabzon (starożytny Trapezunt) to największe po Samsunie miasto strefy czarnomorskiej, przez turystów traktowane przede wszystkim jako baza wypadowa do pobliskiego słynnego klasztoru Sumela, a przez Żydów jako miasto, skąd wyruszą w góry Kackar (bardzo wśród Izraelitów popularne). Bawiąc tutaj, warto zwiedzić kilka mniej lub bardziej interesujących zabytków (przede wszystkim Hagia Sophia). Po otwarciu granic byłego ZSRR w mieście pojawili się Rosjanie, nie zawsze prowadzący czyste interesy.

Historia

Trapezunt został założony w VIII w. p.n.e. przez kolonię Sinop, której mieszkańcy pochodzili z kolei z Miletu (kolonia grecka na wybrzeżu Morza Egejskiego). Nazwa miasta pochodzić ma od słowa „trapeza”, które jest synonimem stołu, taki bowiem kształt miał miejski akropol. Najwcześniejsza wzmianka o osadzie pochodzi z Ana-bazy Ksenofonta (IV w. p.n.e.), w której wspomina on, jak to reszta z 10 tys. Greków pod jego dowództwem przekroczyła w końcu Góry Pontyjskie i znalazła się na wybrzeżu Morza Czarnego w mieście Trapezunt. Jego mieszkańcy hojnie ugościli przybyszów, tutaj wreszcie nastąpił kres ich pełnej przygód wyprawy. Trapezunt od początku swego istnienia był ważnym ośrodkiem handlowym, stąd bowiem prowadził szlak w głąb wschodniej Anatolii (przez Bayburt i Erzurum) oraz na wschodnie wybrzeża Morza Czarnego. Od ok. 280 r. p.n.e. miasto znajdowało się w granicach królestwa pontyjskiego (ze stolicą w Amasyi), a w czasie walk Mitrydatesa VI z Rzymianami Trapezunt został zajęty przez wojska tych ostatnich (połowa I w. p.n.e.). Odtąd rozwijał się jeszcze szybciej, ponieważ przez długi czas był zwolniony z podatków, zajmując uprzywilejowaną pozycję wśród miast na wybrzeżu Morza Czarnego. Cesarz Hadrian odwiedził miasto w ok. 130 r. n.e. i wyłożył fundusze na budowę drugiego portu oraz teatru i sieci wodociągowej z akweduktem. W połowie 111 w. Trapezunt został splądrowany przez Gotów i przez ponad 30 lat leżał w gruzach, dopóki nie odbudował go cesarz Dioklecjan panujący w latach 284 – 305. Odtąd miasto znów spokojnie się rozwijało (rezydował tu legion Legio I Pontica), za Justyniana Wielkiego wybudowano nowe, potężniejsze mury, a za cesarza Leona III (początek VIII w.) ustanowiono tu stolicę najbardziej na wschód wysuniętej prowincji cesarstwa bizantyńskiego.

Chociaż Seldżucy odnosili sukces za sukcesem, zwłaszcza po zwycięskiej bitwie nad Bizancjum pod Manzikertem (1071), nigdy nie zdołali opanować Trapezuntu, dzielnie bronionego przez tutejszy garnizon. Najważniejsze w dziejach miasta okazały się zdarzenia w odległym Konstantynopolu, który w 1204 r. został zdobyty przez łacinników, w wyniku czego cesarstwo bizantyńskie na jakiś czas się rozpadło. Zbuntowani przeciw nowym porządkom w Konstantynopolu, synowie cesarza Adronikosa I: Aleksy i Dawid Komnenowie osiedli w Trapezun-cie, zawładnąwszy wcześniej obszarem między Morzem Czarnym a Górami Pontyjskimi. Założyli tu własne państwo, a ich dynastia rządziła tymi terytoriami aż do podboju Osmanów w połowie XV w. Władcy nowego imperium nazywali siebie cesarzami, a utrzymali się tak długo dzięki prowadzeniu zręcznej polityki lawirującej na granicy przymierza z Seldżukami, Mongołami i Gruzinami, a później Osmanami (zarówno Seldżukom, Mongołom, jak i Osmanom płacili trybut). Problemy pojawiały się też ze strony Europejczyków, albowiem włoscy kupcy z Genui pretendowali do pozycji monopolistów w handlu na Morzu Czarnym, walcząc o ten przywilej z Trapezuntem. Ponoć w 1295 r. miasto odwiedził Marco Polo podczas swej podróży do Chin. Urodził się tu wybitny teolog i humanista Bessarion, który wyjechał do Włoch powołany przez papieża Eugeniusza IV na kardynała (1439). Wcześniej Bessarion piastował wiele ważnych stanowisk kościelnych, był m.in. metropolitą Nicei i patriarchą Konstantynopola. Na początku XIV w. posiadłości cesarstwa były już skurczone praktycznie do okolic Trapezuntu, był to ostatni przyczółek szeroko pojętej cywilizacji hellenistycznej. W 1461 r. miasto poddało się ostatecznie Mehmedowi Zdobywcy, który wspaniałomyślnie zostawił przy życiu ostatniego cesarza Dawida II Komnena, nakazując mu przesiedlenie się do Edime. Po 2 latach jego i całą rodzinę kazał wymordować, kładąc kres dziejom ostatniej bizantyńskiej dynastii.

Za czasów osmańskich miasto (zwane odtąd Trabzon) było równie ważnym ośrodkiem, stolicą prowincji, w której rezydowało na stanowisku zarządcy kilku przyszłych sułtanów (m.in. Bejazyd II i Selim 1). Urodził się tu Sulejman Wspaniały. Jeszcze do wybuchu I wojny światowej przez Trabzon ciągnęły karawany poprzez Erzurum do Persji, chociaż w XIX w. znaczenie miasta jako ośrodka handlowego istotnie spadło wskutek wybudowania linii kolejowej Ankara – Erzurum. W czasie I wojny światowej Trabzon okupowały wojska rosyjskie (1916 – 18), a w następnym roku Grecy utworzyli tu efemerydę – Republikę Pontu. Po wojnie o niepodległość, w 1923 r. wszyscy Grecy musieli opuścić Trapezunt i region pontyjski, co odbiło się początkowo na stanie gospodarki w regionie czarnomorskim.